علوم پایه هشتم

دستگاه عصبی محیطی

دستگاه عصبی محیطی شامل اعصاب مغزی، اعصاب نخاعی و دستگاه عصبی خودمختار است.

1-اعصاب مغزی

الف)عصب بویایی ( olfactory nerve):در عمل بویایی دخالت دارد.

ب)عصب بینایی(optical nerve):در عمل دیدن (بینایی) دخالت دارد.

ج)عصب محرکه چشم(اوکولوموتور) (oculomotor nerve) :در زمان تابیدن نور به چشم، باعث تنگ شدن مردمک چشم می‌شود.

د)عصب قرقره‌ای(تروکلئار) (trochlear nerve ): باعث ثابت ماندن کره چشم در یک سمت می‌شود.

ه)عصب سه قلو(تریجمینال) (trigeminal nerve): رشته حسی این عصب، الیاف حسی صورت را تامین می‌کند. انشعابات رشته حرکتی این عصب، به عضلات جوشی صورت، عصب می‌دهند.

و)عصب اشتیاقی(ابدوسنس) (abducens nerve):این عصب باعث می‌شود که چشم‌ها در کره چشم در موقعیت‌ مناسبی قرار گیرند.

ز)عصب چهره ای (ابدوسنس)  (facial nerve):انشعابات این عصب رشته‌های حرکتی عضلات صورت و گوش‌ها را تامین می‌کنند.

ل) عصب  تعادلی-شنوایی(وستیبولوکوکلئار) (vestibulocochlear nerve):در عمل شنوایی و تعادل بدن دخالت دارد.

م)عصب زبانی- حلقی(گلوسوفارینژیال) (glossopharyngeal nerve):این عصب موجب فعالیت حرکتی حلق و حنجره می‌شود.

ن)عصب واگ(vagus nerve):انشعابات این عصب به حلق، حنجره و دستگاه گوارش می‌روند.

و)عصب فرعی (اکسسوری) (accessory nerve):حرکتعضله جناغی چنبری پستانی (عضله درازی که به طور مایل در جلوی گردن قرار دارد.)و عضله ذوزنقه (عضله پهنی که بلافاصله زیر پوست ناحیه پشت گردن و نیم فوقانی تنه قرار دارد).

ی)عصب زیرزبانی(هیپوگلوسال)  (hypoglossal nerve) :این عصب، رشته‌های حرکتی زبان را تامین می‌کند.

2-اعصاب نخاعی:

در انسان ها ۳۱ جفت عصب نخاعی وجود دارد که از راه سوراخ‌های بین مهره ای ستون مهره‌ها بیرون می‌آیند. اعصاب نخاعی به صورت زیر تقسیم بندی و نامگذاری می‌کنند:

الف)اعصاب گردنی (cervical nerves):این اعصاب ۸ جفت هستند که از C۱ تا C۸ نامگذاری شده‌اند. اولین زوج از بین استخوان پس سری (occipital bone)و مهره اطلس خارج می‌شود.

ب)اعصاب سینه‌ای (thoracic nerves):این اعصاب ۱۲ جفت می‌باشند که از T۱ تا T۱۲ نامگذاری شده‌اند.

ج)اعصاب کمری (lumbar nerves):این اعصاب ۵ جفت می‌باشند که از L۱ شماره تا L۵ نامگذاری شده‌اند.

د)اعصاب خاجی (sacral nerves):این اعصاب ۵ جفت می‌باشند که از S۱ تا S۵ نامگذاری می‌شوند.

ه)یک جفت عصب دنبالچه‌ای کوکسیژیال (Coccygeal):که از بین مهره اول و دوم دنبالچه‌ای خارج می‌شود.

این دستگاه، بخشی از دستگاه عصبی محیطی است که اعمال احشای بدن را کنترل می‌کند. این دستگاه، به کنترل فشار خون، حرکات و ترشح دستگاه گوارش، عمل عرق کردن، کنترل درجه حرارت بدن، دفع مدفوع و ادرار کمک می‌کند. بعضی از این اعمال، تقریبا به طور کامل و بعضی دیگر به طور نسبی، بوسیله دستگاه عصبی خودمختار کنترل می‌شوند.

اجزای دستگاه عصبی خودمختار

الف)دستگاه عصبی سمپاتیک:شامل طناب عصبی زنجیر مانند است که دارای گره‌های عصبی فراوان است. این طناب‌های عصبی، از قاعده جمجمه در دو طرف ستون مهره‌ها به پایین کشیده شده است و تا استخوان خاجی ادامه دارد. گره‌های مزبور، جفت هستند و از قسمت جلو به عقب در نواحی گردن، سینه، کمر، لگن و ناحیه خاجی وجود دارند. این گره‌ها به وسیله رشته‌های ارتباطی، به نخاع و سپس به وسیله نخاع با دستگاه عصبی مرکزی مربوط می‌شوند.
بعضی از عقده‌های سمپاتیک که در مجاورت اندام‌های مختلف قرار گرفته‌اند با دو زنجیر طناب عصبی سمپاتیک در ارتباط هستند که عبارتند از:
1.شبکه قلبی:در قاعده قلب قرار دارد و به قلب و ریه عصب می‌فرستد.
2. شبکه خورشیدی:در پشت معده قرار دارد و به اندام‌های حفره شکمی، عصب می‌فرستند.
3. شبکه هیپوگاستریک:در جلوی استخوان خاجی قرار دارد و به اندام‌های حفره لگنی عصب می‌فرستد.
وظیفه دستگاه عصبی سمپاتیک:
این دستگاه به ماهیچه‌های قلب، ماهیچه‌های دیواره رگ‌های خونی و احشا (معده، لوزالمعده و روده‌ها) عصب می‌فرستد.
همچنین به غدد غرق و ماهیچه‌های غیرارادی پوست، عصب می‌دهد و قابلیت ارتجاعی تمام ماهیچه‌های ارادی و غیرارادی را حفظ می‌کند.
ب)دستگاه عصبی پاراسمپاتیک: دستگاه خودکار، ضمیمه ایست که از طریق زوج‌های اعصاب مغزی شماره 3، 7، 9، 10 و همچنین از قسمت خاجی نخاع خارج شده است و به اندام‌های مورد نظر وارد می‌شوند. رشته‌های عصبی موجود در (عصب سری شماره 3) میگنا دات آر،به ماهیچه‌هایی که مسئول تنگ و یا گشاد کردن مردمک چشم هستند، وارد می‌شوند. رشته‌های عصبی موجود در عصب سری شماره 7 به غدد اشکی و زیر فکی و رشته‌های عصبی موجود در عصب سری شماره 9 به غده بناگوشی می‌روند.
رشته‌های عصبی موجود در عصبی سری شماره 10 که عصب واگ نام دارد، به قلب، ریه‌ها، مری، معده، روده باریک، نیمه ابتدایی روده فراخ، کبد، کیسه صفرا، لوزالمعده و قسمت‌های بالایی میزنای می‌روند.